Trung Quốc là quốc gia sản xuất điện lớn nhất thế giới, vậy tại sao không thể dùng điện đó để đào Bitcoin?

Tôi nhận ra rằng mình chưa bao giờ thật sự hiểu "điện".

Kỳ nghỉ lễ 1/5, tôi tự lái xe băng qua hành lang Hà Tây – từ Vũ Uy đến Trương Dịch, Tửu Tuyền rồi Đôn Hoàng. Trên con đường cao tốc xuyên qua sa mạc Gobi, hai bên đường xuất hiện những cánh quạt gió khổng lồ, sừng sững như một bức tường thành công nghệ hiện đại giữa thiên nhiên hoang sơ.

Ngàn năm trước, Vạn Lý Trường Thành là biểu tượng bảo vệ biên cương. Ngày nay, những cánh quạt gió và tấm pin mặt trời trải dài ấy đang bảo vệ an ninh năng lượng quốc gia – là mạch máu cho thế hệ công nghiệp tương lai. Ánh nắng và gió chưa bao giờ được tổ chức và huy động mang tính chiến lược đến vậy – trở thành một phần của năng lực chủ quyền quốc gia.

Trong ngành Web3, đào coin là cơ sở hạ tầng cốt lõi, là tiếng động nền phía sau mọi chu kỳ tăng giá hay bùng nổ trên chuỗi. Khi nói về khai thác, thứ được nhắc nhiều nhất chính là hiệu suất máy đào và giá điện: đào có lợi nhuận không, điện có rẻ không, ở đâu có nguồn điện rẻ nhất?

Tuy nhiên, khi tận mắt chứng kiến "con đường điện" kéo dài bất tận giữa sa mạc, tôi nhận ra rằng mình thật sự chưa hiểu điện:

• Điện được sản xuất từ đâu?
• Ai có quyền phát điện?
• Làm sao để truyền điện từ sa mạc về thành phố cách đó cả ngàn km?
• Ai quyết định giá điện và quyền tiêu thụ?

Đây là những lỗ hổng trong nhận thức – và có thể bạn cũng đang thắc mắc như tôi. Bài viết này là một nỗ lực hệ thống hóa hiểu biết về điện tại Trung Quốc: từ cơ chế phát điện, cấu trúc lưới điện, cơ chế mua bán điện đến rào cản pháp lý khi tiêu thụ điện cho việc đào Bitcoin.

Trung Quốc có bao nhiêu điện?

Theo dữ liệu quý I/2025 từ Cục Năng lượng Quốc gia Trung Quốc, sản lượng điện năm 2024 đạt 9.4181 nghìn tỷ kWh, tăng 4.6% so với năm trước, chiếm khoảng 1/3 tổng sản lượng điện toàn cầu. Để so sánh: toàn bộ Liên minh châu Âu chỉ sản xuất chưa đến 70% con số này.

Không chỉ sản xuất nhiều điện, cơ cấu phát điện của Trung Quốc cũng đã thay đổi mạnh.

Tính đến cuối năm 2024:

• Tổng công suất lắp đặt toàn quốc đạt 3.53 tỷ kW, tăng 14.6%.
• Trong đó, điện mặt trời lắp đặt mới đạt 140 triệu kW, điện gió đạt 77 triệu kW.
• Riêng Trung Quốc chiếm 52% công suất điện mặt trời và 41% công suất điện gió lắp mới toàn cầu trong năm 2024.

Trung Quốc đang dẫn đầu thế giới trong sản xuất năng lượng tái tạo, đặc biệt tại khu vực phía Tây và Tây Bắc như Cam Túc, Tân Cương, Ninh Hạ, Thanh Hải – nơi đang trở thành "đại bản doanh năng lượng mới". Quốc gia này triển khai các siêu dự án tại các vùng sa mạc, hoang mạc với tổng công suất trên 400 triệu kW, trong đó 120 triệu kW đã nằm trong quy hoạch giai đoạn 5 năm lần thứ 14.

Tuy nhiên, than đá vẫn chưa biến mất, mà chuyển sang vai trò điện dự phòng, điều tiết tải.

👉 Tổng kết ngắn gọn:

Trung Quốc không thiếu điện, mà thiếu "điện linh hoạt", "điện có thể tiêu thụ" và "điện có thể bán sinh lời".

Ai có thể phát điện?

Tại Trung Quốc, phát điện không phải là ngành hoàn toàn thị trường hóa. Đây là ngành kinh doanh có điều kiện, cần giấy phép phát điện từ Cục Năng lượng Quốc gia, và phải đáp ứng hàng loạt tiêu chí:

• Phù hợp với quy hoạch năng lượng quốc gia & địa phương.
• Đã có đánh giá môi trường, sử dụng đất và an toàn.
• Có điều kiện kết nối lưới điện & đảm bảo khả năng tiêu thụ.
• Công nghệ hợp chuẩn, tài chính đảm bảo, triển khai an toàn.

Các chủ thể phát điện tại Trung Quốc chủ yếu gồm ba nhóm:

1. Năm đại tập đoàn quốc doanh: như Tập đoàn Năng lượng Quốc gia, Hoa Năng, Đại Đường… kiểm soát hơn 60% điện than và tích cực mở rộng sang điện gió, mặt trời.
2. Doanh nghiệp quốc doanh địa phương: như Tam Hiệp, Kinh Năng, Thiểm Đầu… phối hợp chặt với chính quyền địa phương.
3. Doanh nghiệp tư nhân và hỗn hợp: như Longi, Sungrow, Tongwei, Trina Solar… chủ yếu tham gia mảng điện mặt trời, lưu trữ và phát điện phân tán.

Ngay cả khi bạn là doanh nghiệp hàng đầu, bạn cũng không thể muốn xây nhà máy điện là xây được. Có ba "điểm nghẽn" lớn:

• Chỉ tiêu dự án: phải nằm trong kế hoạch năng lượng địa phương, được cấp "quota".
• Kết nối lưới điện: nếu trạm biến áp đầy tải hoặc không có đường truyền, dự án dù xây xong cũng "đắp chiếu".
• Khả năng tiêu thụ: nếu không có người mua điện, hoặc chưa có đường truyền liên tỉnh, thì điện tạo ra cũng bị bỏ phí ("vứt gió, vứt nắng").

Do đó, năng lực phát điện không chỉ phụ thuộc vào tài chính và công nghệ, mà còn vào quy hoạch, chính sách và năng lực phối hợp vùng miền.

Điện truyền đi thế nào?

Trung Quốc có một nghịch lý nổi tiếng:
"Tài nguyên ở phía Tây – người dùng ở phía Đông – điện tạo ra nhưng không truyền được."

Giải pháp? Xây hệ thống truyền tải siêu cao áp (UHV) – được ví như cao tốc điện lực.

Tính đến cuối 2024, Trung Quốc đã vận hành 38 tuyến UHV, trong đó có những tuyến dài đến hơn 3,000 km như:

• Tuyến Thanh Hải – Hà Nam (1,587 km).
• Tuyến Trường Cát – Cổ Tuyền (3,293 km – kỷ lục thế giới).
• Tuyến Thiểm Bắc – Vũ Hán (660 tỷ kWh mỗi năm).

Những tuyến này là dự án cấp quốc gia, do Tập đoàn Lưới điện Quốc gia hoặc Lưới điện miền Nam đầu tư, được phê duyệt bởi Ủy ban Cải cách & Phát triển Quốc gia. Tổng vốn đầu tư thường trên 20 tỷ NDT/tuyến, thi công 2–4 năm và phải qua nhiều khâu đánh giá môi trường, giải phóng mặt bằng, điều phối liên tỉnh.

Tuy nhiên, UHV vẫn là "dự án quốc gia", không phải hạ tầng mà doanh nghiệp tư nhân có thể tự triển khai.

Điện được bán ra sao?

Trước đây, mô hình đơn giản:
Nhà máy điện → bán cho lưới điện quốc gia → người dùng → trả tiền theo giá cố định.

Nhưng với điện tái tạo (chi phí biên gần bằng 0, sản lượng không ổn định), mô hình cố định không còn phù hợp. Bắt đầu từ năm 2025, Trung Quốc bãi bỏ giá cố định với các dự án năng lượng mới, buộc tham gia thị trường điện tự do, gồm:

• Hợp đồng trung – dài hạn: giống như "điện đặt trước", giá cố định theo thỏa thuận.
• Thị trường điện giao ngay (spot): giá thay đổi 15 phút một lần theo cung – cầu.
• Thị trường dịch vụ phụ trợ: bán khả năng điều tần, điều áp…
• Thị trường chứng chỉ điện xanh (GEC): người dùng có thể mua điện "sạch".
• Thị trường carbon: dự án ít phát thải có thể bán tín chỉ carbon.

Ví dụ: mùa hè 2024, tại Quảng Đông, giá giao ngay dao động từ 0.12 NDT đến 1.21 NDT/kWh. Ai có hệ thống lưu trữ điện, có thể mua lúc rẻ, bán lúc đắt – sinh lợi lớn.

Còn nếu bạn chỉ có hợp đồng dài hạn hoặc bị hạn chế tiêu thụ, bạn có thể bị ép bán điện với giá rẻ (thậm chí bằng 0).

Vậy tại sao không thể dùng điện này để đào Bitcoin?

Ngắn gọn: hạ tầng và chính sách không cho phép.

1. Khai thác Bitcoin bị cấm tại Trung Quốc từ năm 2021.
   Dù có điện dư, bạn không thể hợp pháp xây trại đào, không thể mua điện từ lưới điện quốc gia cho mục đích này.
2. Dự án điện cần giấy phép, khai thác phi pháp dễ bị truy cứu.
   Bất kỳ dự án đào nào tiêu thụ điện quy mô lớn đều sẽ bị truy vết qua hóa đơn, dữ liệu tiêu thụ điện, tín hiệu mạng, v.v.
3. Khả năng tiêu thụ điện đã được "quy hoạch sẵn", ưu tiên ngành công nghiệp trọng điểm, trung tâm dữ liệu hợp pháp, vùng phát triển xanh…