"Chúng tôi ngồi trong bóng tối, để máy đào Bitcoin tiếp tục chạy" – Bóng đen đào Bitcoin phía sau khủng hoảng điện năng tại Iran
Trong khi căng thẳng giữa Iran và Israel dường như tạm lắng với các thỏa thuận ngừng bắn, một câu hỏi lớn vẫn còn lơ lửng: điều gì đã thật sự gây nên làn sóng mất điện diện rộng tại Iran trong những năm qua? Câu trả lời, theo ngày càng nhiều nhà phân tích và công dân Iran, có thể nằm ở những dãy máy đào Bitcoin hoạt động âm thầm trong các căn cứ quân sự và nhà kho công nghiệp — nơi được cho là do các tổ chức có liên hệ chặt chẽ với chính quyền điều hành.
Cơn khát điện của các “mỏ tiền mã hóa” quốc doanh
Theo các báo cáo từ NCRI (Hội đồng kháng chiến quốc gia Iran) và các nhà nghiên cứu blockchain, Iran là một trong những quốc gia đầu tiên coi việc khai thác tiền mã hóa là một cách để đối phó với các lệnh trừng phạt tài chính. Từ năm 2019, chính quyền hợp pháp hóa hoạt động đào Bitcoin, thu hút đầu tư nhờ vào nguồn điện giá rẻ — với điều kiện tất cả Bitcoin khai thác được phải bán cho Ngân hàng Trung ương Iran.
Tuy nhiên, đằng sau chính sách này là một hệ sinh thái đào tiền được cho là do Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) và các thực thể tôn giáo, quân sự điều hành. Các “trang trại” đào tiền này được đặt tại các khu kinh tế đặc biệt hoặc căn cứ quân sự, gần như miễn nhiễm với sự kiểm tra từ chính quyền dân sự. Một mỏ đào tiêu biểu tại tỉnh Kerman từng tiêu thụ đến 175 MW điện, tương đương với nhu cầu của hàng chục nghìn hộ gia đình.
2 GW điện – và hàng triệu người dân chìm trong bóng tối
Năm 2021, các thành phố lớn như Tehran, Isfahan liên tục bị cắt điện vào mùa hè. Cục quản lý điện lực quốc gia ước tính, các hoạt động đào tiền (cả hợp pháp lẫn bất hợp pháp) có thể tiêu thụ lên tới 2 GW, tương đương công suất 2-3 nhà máy điện hạt nhân. Một máy đào ASIC tiêu chuẩn có thể tiêu tốn lượng điện bằng 10 hộ dân, và để “đào” ra một Bitcoin, cần tới 300.000 kWh điện, tương đương nhu cầu một thành phố nhỏ trong một ngày.
Trong khi các hộ gia đình, bệnh viện, nhà máy bị cắt điện theo “giờ vàng”, các cơ sở đào tiền được bảo vệ vẫn sáng đèn. Một cư dân Tehran than thở trên mạng xã hội: “Chúng tôi ngồi trong bóng tối, để máy đào Bitcoin tiếp tục chạy.”
Một công cụ chống trừng phạt, hay cỗ máy phá hoại kinh tế?
Chính quyền Iran sử dụng Bitcoin như một kênh gián tiếp chuyển hóa tài nguyên năng lượng thành tiền tệ cứng, qua đó né tránh các biện pháp trừng phạt từ phương Tây. Theo dữ liệu từ năm 2021, Iran từng chiếm 4–8% toàn bộ hashrate mạng Bitcoin toàn cầu. Một phân tích từ Elliptic cho thấy, lượng điện dùng để đào Bitcoin tương đương 4% sản lượng xuất khẩu dầu mỏ của Iran — tức là năng lượng không còn phục vụ người dân, mà được chuyển thành lợi ích cho nhóm đặc quyền.
Dân chúng gánh chịu hậu quả
Không chỉ thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 25 tỷ USD mỗi năm, tình trạng mất điện liên tục còn gây gián đoạn trong các bệnh viện, làm gián đoạn giao thông, và khiến các ngành sản xuất lớn như thép, xi măng tê liệt.
Bất bình dâng cao khi truyền thông quốc gia vẫn đổ lỗi cho người dân "dùng điện lãng phí" thay vì thừa nhận vai trò của các tổ chức nhà nước và quân đội trong khủng hoảng điện năng. Các cuộc truy quét chỉ nhằm vào người dân lắp vài máy đào nhỏ trong nhà, trong khi hàng trăm nghìn máy lớn trong khu quân sự thì vẫn yên ổn.
Tương lai nào cho Iran?
Cái giá mà Iran đang trả cho việc khai thác tiền mã hóa bằng năng lượng trợ giá là sự mất niềm tin vào chính quyền, sự xuống cấp cơ sở hạ tầng và một nền kinh tế bị rút kiệt bởi các nhóm quyền lực. Các chuyên gia cảnh báo, trừ khi chính phủ đưa hoạt động đào tiền về đúng bản chất thị trường, cắt bỏ đặc quyền của các tổ chức quân sự và tăng cường minh bạch trong chính sách năng lượng, Iran có thể sẽ tiếp tục phải đánh đổi ánh sáng, sức khỏe và phát triển kinh tế lấy... vài khối Bitcoin.
